განახლების თარიღი: 15.01.2022
ოსმალეთის იმპერიის აღზევება და დაცემა
ყოველ აწევას აქვს ბრძოლა და ყოველ დაცემას აქვს მიზეზები, რომლებიც ხშირად დაფარულია ამ მოვლენების შედეგებით. ოსმალეთის იმპერიის მზე - ისტორიაში ერთ-ერთი უდიდესი იმპერია ადგა და ანათებდა დიდი ხნის განმავლობაში, მაგრამ როგორც ნებისმიერი სხვა დინასტია, დაცემა ბნელი და მუდმივი იყო.
ის ოსმალეთის იმპერია დაარსდა 1299 წელს და გაიზარდა ანატოლიაში თურქული ტომებიდან. ოსმალები სარგებლობდნენ ძალაუფლების სამართლიანი თამაშით მე-15 და მე-16 საუკუნეებში და მეფობდნენ 600 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში. იგი ითვლება ერთ-ერთ ყველაზე ხანგრძლივ დინასტიად მმართველი იმპერიების ისტორიაში. ოსმალეთის ძალაუფლება ზოგადად განიხილებოდა, როგორც ისლამის ძალა. დასავლეთ ევროპელები მას საფრთხედ თვლიდნენ. ოსმალეთის იმპერიის მმართველობა განიხილება როგორც რეგიონული სტაბილურობის, უსაფრთხოებისა და წინსვლის ეპოქა. ამ დინასტიის წარმატება განპირობებულია იმით, რომ ისინი ადაპტირდნენ ცვალებად გარემოებებთან და ეს, მთლიანობაში, გზას უხსნიდა კულტურულ, სოციალურ, რელიგიურ, ეკონომიკურ და ტექნოლოგიურ განვითარებას.
ოსმალეთის იმპერიის ისტორია
ოსმალეთის იმპერია გაიზარდა და მოიცავდა დღევანდელი ევროპის სხვადასხვა ტერიტორიებს. იგი გადაჭიმული იყო თურქეთზე, ეგვიპტეზე, სირიაში, რუმინეთში, მაკედონიაში, უნგრეთში, ისრაელზე, იორდანიაზე, ლიბანზე, არაბეთის ნახევარკუნძულის ნაწილზე და ჩრდილოეთ აფრიკის ნაწილზე მისი მწვერვალის პერიოდში. იმპერიის მთლიანი ფართობი მოიცავდა დაახლოებით 7.6 მილიონ კვადრატულ მილს 1595 წელს. სანამ ის იშლებოდა, მისი ნაწილი გახდა დღევანდელი თურქეთი.
ოსმალეთის იმპერიის წარმოშობა
თავად ოსმალეთის სამეფო წარმოიშვა როგორც გაწყვეტილი ძაფი თურქ-სელჩუკთა იმპერიის. სელჩუკთა იმპერია მე-13 საუკუნეში ოსმან I-ის მეთაურობით დაარბიეს თურქმა მეომრებმა, რომლებმაც ისარგებლეს მონღოლთა შემოსევებით. მონღოლთა შემოსევებმა დაასუსტა სელჩუკთა სახელმწიფო და საფრთხე ემუქრებოდა ისლამის მთლიანობას. სელჩუკთა იმპერიის დაშლის შემდეგ ოსმალეთის თურქებმა ძალაუფლება მოიპოვეს. მათ აიღეს კონტროლი სელჩუკთა იმპერიის სხვა სახელმწიფოებზე და თანდათან მე-14 საუკუნისთვის, ყველა სხვადასხვა თურქული მმართველობა ძირითადად ოსმალეთის თურქების მიერ იყო მართული.
ოსმალეთის იმპერიის აღზევება
ყველა დინასტიის აღზევება უფრო ეტაპობრივი პროცესია, ვიდრე მოულოდნელი. თურქეთის იმპერია თავის წარმატებას ევალება ოსმან I-ის, ორჰანის, მურად I-ისა და ბაიაზიდ I-ის გამორჩეულ ხელმძღვანელობას მისი ცენტრალიზებული სტრუქტურის, კარგი მმართველობის, მუდმივად გაფართოებული ტერიტორიის, სავაჭრო გზების კონტროლისა და ორგანიზებული უშიშარი სამხედრო ძალის გამო. სავაჭრო გზების კონტროლმა გააღო კარი დიდი სიმდიდრისკენ, რამაც მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა მმართველობის სტაბილურობასა და დამაგრებაში.
დიდი გაფართოების პერიოდი
უფრო ცხადია, რომ ოსმალეთის იმპერიამ პიკს მიაღწია კონსტანტინოპოლის - ბიზანტიის იმპერიის დედაქალაქის დაპყრობით. კონსტანტინოპოლი, რომელიც დაუმარცხებლად ითვლებოდა, ოსმანის შთამომავლებმა დააჩოქეს. ეს დაპყრობა გახდა იმპერიის შემდგომი გაფართოების საფუძველი, მათ შორის ევროპისა და ახლო აღმოსავლეთის ათზე მეტი სახელმწიფო. ოსმალეთის იმპერიის ისტორიის შესახებ ლიტერატურა მოგვითხრობს ამ ეპოქას, რომელსაც დიდი გაფართოების პერიოდს უწოდებენ. ბევრი ისტორიკოსი ამ ექსპანსიას მიაწერს როგორც ოკუპირებული სახელმწიფოების დეზორგანიზებულ და დაკნინებულ სახელმწიფოს და ოსმალეთის მოწინავე და ორგანიზებულ სამხედრო ძალას. ექსპანსია გაგრძელდა მამლუქების დამარცხებით ეგვიპტესა და სირიაში. ალჟირი, უნგრეთი და საბერძნეთის ნაწილები ასევე მოექცნენ ოსმალეთის ქოლგის ქვეშ XV საუკუნეში.
ოსმალეთის იმპერიის ისტორიიდან აშკარაა, რომ დინასტიის მიუხედავად, მხოლოდ უმაღლესი მმართველის ან სულთნის თანამდებობა იყო მემკვიდრეობითი, ყველა დანარჩენს ელიტასაც კი უწევდა თავისი თანამდებობების მოპოვება. 1520 წელს მეფობა სულეიმან I-ის ხელში იყო. მისი მეფობის დროს ოსმალეთის იმპერიამ მეტი ძალაუფლება მოიპოვა და მკაცრი სასამართლო სისტემა იქნა აღიარებული. ამ ცივილიზაციის კულტურამ აყვავება დაიწყო.
ოსმალეთის იმპერიის დაცემა
სულთან სულიმან I-ის გარდაცვალებამ აღნიშნა იმ ეპოქის დასაწყისი, რომელმაც გამოიწვია ოსმალეთის დინასტიის დაცემა. დაცემის კრიტიკული მიზეზი გამოვლინდა ზედიზედ სამხედრო მარცხები - ყველაზე გაბატონებული იყო დამარცხება ლეპანტოს ბრძოლაში. რუსეთ-თურქეთის ომები სამხედრო ძლიერების გაუარესებას იწვევს. ომების შემდეგ იმპერატორმა ხელი მოაწერა რამდენიმე ხელშეკრულებას და იმპერიამ დაკარგა თავისი ეკონომიკური დამოუკიდებლობის დიდი ნაწილი. ყირიმის ომმა შემდგომი გართულებები გამოიწვია.
მე-18 საუკუნემდე იმპერიის ცენტრალური ცენტრი დასუსტდა და სხვადასხვა აჯანყებულმა ქმედებებმა გამოიწვია ტერიტორიების მუდმივი დაკარგვა. სასულთნოში პოლიტიკური ინტრიგებით, ევროპული ძალების გაძლიერებით, ეკონომიკური კონკურენციით ახალი ვაჭრობის განვითარებასთან ერთად, თურქეთის იმპერია. ამომწურავ სტადიას მიაღწია და მოიხსენიეს როგორც "ევროპის ავადმყოფი". ე.წ. იმიტომ, რომ მან დაკარგა ყველა თავისი ღირსშესანიშნაობა, იყო ეკონომიკურად არასტაბილური და სულ უფრო მეტად იყო დამოკიდებული ევროპას. თურქმა ნაციონალისტმა გააუქმა სევრის ხელშეკრულების ხელმომწერი სასულთნო.
საბოლოო სიტყვა
ყოველ აღზევებას აქვს დაცემა, მაგრამ ოსმალეთი მართავდა ეპოქას 600 წელი და დასჭირდა მსოფლიო ომი მის დასასრულებლად. ოსმალეთის თურქებს ჯერ კიდევ ახსოვთ თავიანთი სიმამაცით, კულტურული განვითარებითა და მრავალფეროვნებით, ინოვაციური წამოწყებებით, რელიგიური შემწყნარებლობით და არქიტექტურული საოცრებებით. გვიანდელი თურქების მიერ შემუშავებული პოლიტიკა და პოლიტიკური ინფრასტრუქტურა ჯერ კიდევ მოქმედებს, თუმცა გაუმჯობესებული ან შეცვლილი ფორმებით.